Inhoud

Verder

MENU

District 1590

HOE HANDELDE ROTARY IN WO II

In april van dit jaar is het in Noord Nederland in veel plaatsen 80 jaar geleden dat de bevrijding van de Duitse bezetter door de geallieerden plaatsvond. Hoe beleefden de Duitse Rotaryclubs WOII? In dit artikel lees je een reflectie van de Duitse clubs en hoe Rotary Duitsland deemoedig terugblikt op dertiger en veertiger jaren.

  

Hoe heeft Rotary in Duitsland in de dertiger jaren gereageerd op de infiltratie van de nationaalsocialistische regels, wensen en gedachten in haar clubs?

Hebben zij zich sterk genoeg opgesteld, of ontdeden zij zich slaafs van hun joodse leden in de hoop dan verder te mogen?

Was het niet alleen die gemakzucht, maar hier en daar misschien ook niet vrij van sympathieën voor het nieuwe regiem dat in 1933 de macht greep?

In honderden publicaties is na de oorlog in en buiten Duitsland gepoogd antwoord te krijgen op hoe Rotary met het nationaalsocialisme is omgegaan.

   

In ons land publiceerde dr. D.M. de Jaeger “Rotary in Nederland voor, tijdens en na de oorlog”. In diverse analyses werd ook de passieve rol van Rotary International gehekeld.

Naarmate meer historisch materiaal naar boven kwam, werd de zelfreiniging van Rotary steeds meer op de proef gesteld. Op de internationale conventie van R.I. in Hamburg (2019) ging men bepaald niet om dit heikele punt heen. Een werkgroep van Duitse Rotarians, vooral historici, besloot tien jaar geleden het thema in de volle breedte te inventariseren. Het leidde tot een indrukwekkend boekwerk van maar liefst 892 pagina’s, samengesteld door de Bonner Rotarian dr. Hermann Schäfer1. Het werd gepresenteerd in het legendarische Haus der Wannsee-Konferenz in Berlijn.

Tijdens de lange toespraak van Schäfer voor een groot publiek kon je een speld horen vallen. Verhalen over Joodse vrienden, zoals een charterlid en beoogd voorzitter in Berlijn, die uit de club werd gezet. Was het om hem als Jood te beschermen, om de club van een last te ontdoen om het voortbestaan daarvan te lengen, of speelden zelfs in de Rotaryclub anti-joodse gevoelens? 

De dilemma’s waren talloos en niet iedereen kon de rug recht houden. Want voor “karakterloos capituleren” (zoals de zoon van het Berlijnse slachtoffer het later noemde) had in Rotary geen plaats behoren te zijn. 

 

Auteur Schäfer bekritiseert in zijn boek Rotary zowel binnen- als buitenland. Al in 1933 vond in München een bedenkelijke districtsconferentie plaats. Rotary probeerde het de nationaalsocialisten naar de zin te maken met voorgestelde aanpassingen. Maar de schrijver geeft ook R.I. een veeg uit de pan: “Het in stand houden van de clubs was voor Rotary International belangrijker dan de bescherming van Joodse leden.”

Eén van de toehoorders bij de boekpremière was Clemens Groppe (RC Franeker), oud-gouverneur van D1590 en (in 1951) Duitser van geboorte. Voor de auteur was hij contactpersoon in ons land. Groppe zegt zeer onder de indruk te zijn van de gedegenheid van het nieuwe boek en de behoefte aan zelfkritiek en nederigheid die het uitstraalt.

 

Amsterdam-Berlijn-Moskou-Amsterdam

Voor, tijdens en na de oorlog

 

De Nederlandse Rotaryclubs werden in september 1940 door de Duitsers verboden. Op het archief van de RAN werd beslag gelegd en het werd meegenomen naar het rijksarchief aan de Wannsee. Van daaruit namen de Russen het in 1945 als top secret-stukken mee naar Moskou. Koningin Beatrix bracht in 2001 een bezoek aan Poetin en vroeg om teruggave. Dat werd overeengekomen onder de voorwaarde dat de Nederlandse regering de Russische Federatie een compensatie gaf voor opslag en onderhoud. Bovendien moest een behoorlijke bijdrage worden geleverd aan de kosten van het microficheren van de bestanden. In januari 2002 overhandigde staatssecretaris Rick van der Ploeg de stukken aan de RAN.

Erg zorgvuldig werd er aanvankelijk niet mee omgegaan. Bé Buining van RC Winschoten (de eerste Nederlandse club die in 1955 weer banden aanknoopte met een Duitse club (Leer): “Ik trof het archief vijf jaar later aan in het Rotary-gebouw aan de Amstel tussen de wijn- en jeneverflessen…..”

Martin van Nieuwenhoven

  

  

  1. Hermann Schäfer: “Die Rotary Clubs im Nationalsocialismus – Die ausgeschlossenen und diskriminierten Mitglieder. Ein Gedenkbuch“.    Wallstein Verlag 2024, € 38.