Stadsrechten

Op 25 februari 1355 – de dag na Sint Matthijsdag – verkreeg Monnickendam van Willem de Vijfde van Beieren, de Graaf van Holland, handvesten en privileges, ook wel stadsrechten genaamd. Monnickendam viel belangrijke voorrechten ten deel, waardoor de stad samen met andere steden (van Holland ) goed op de kaart kwam te staan.

De stad Monnickendam vormde een eigen rechtskring met een eigen wetgeving, een eigen rechtspraak en een eigen bestuur. Dit betekende het begin van verdere groei. Een kerk werd gebouwd op de driesprong Kerkstraat, Noordeinde, Middendam. Tegenwoordig resteert alleen hiervan de Speeltoren.

In 1356 werd ook begonnen met de uitbreiding van de stad en omstreeks 1400 werd nabij de huidige Grote- of Sint Nicolaaskerk een klooster gebouwd met de naam Mariëngaarde. De Grote Kerk of Sint Nicolaaskerk is na 1400 gebouwd.

In 1575 werd de ommuring van de stad vervangen door een omwalling met vier poorten en vier bastions. Op het bastion voor de Zuiderpoort werd later de joodse begraafplaats ingericht; daar is een restant van de muur nog aanwezig. Van de rest van de omwalling getuigt alleen de vesting , een wandelpad om het grootste gedeelte van de historische stad.

Het is niet zo eenvoudig een volledig beeld te vormen van Monnickendam in de veertiende eeuw, omdat er geen afbeeldingen van bewaard zijn gebleven. Wel weten we dat Monnickendam in die tijd een omvang van de bevolking en een bevolkingsdichtheid had, dat ze duidelijke bestuurlijke of economische centrumfuncties had, die de plaats rechtvaardigden om er stadsrechten aan te geven.

Wapen

Van zilver beladen met een monnik in zijne natuurlijke kleur en kleeding, staande op een terras van sijnople. Het schild gedekt met een krans van eikenloof en vastgehouden ter weerskanten door een griffioen.

Branden

In de jaren 1499, 1514 of 1515 heeft de stad, door zware brand, veel geleden. Van de eerste brand bleven niet meer dan tachtig huizen en de kerk behouden. Van de tweede brand werd, evenals bij de eerste brand alleen de kerk, en verder een vrouwenklooster en enkele huizen daar in de buurt behouden. Op de speeltoren na, die ook nog verschillende keren is verbouwd en aangepast, is er momenteel in Monnickendam geen gebouw meer uit 1355.

Pest

De pest woedde in 1451 en in 1513 . In 1513 was er een pestepidemie die van pinksteren tot oktober in Monnickendam huishield.

Spelling

De naam van de stad wordt pas sinds 1966 officieel gespeld als Monnickendam. Uit de tijd daarvoor kennen we allerlei spellingen: Monnickendam, Monickendam, Monikendam, Monekiindamme, Monikedamme, Monicdam, Monekdam, Monickendamm, Monickendamme, Monickedamme, Munnekedam, Munnickendam, Munckedam, Monachodamum, Munnikendam, Monnikkendam, Monnikendam, en nogmaals Monnickendam.

Bedrijvigheid

Na 1575 maakte de stad een periode van bloei door. Nu nog herinneren gebouwen en straatnamen aan de bedrijvigheid van deze periode. In de binnenstad van het stadje staan tientallen monumentale panden. Het gebouw De Waag doet denken aan de kaasmakerijen en verschillende straatnamen aan onderdelen uit een bepaalde bedrijfsuitoefening. De huidige scheepswerven en de rokerijen zijn vanaf deze periode blijvend in Monnickendam aanwezig geweest.

Bloeiende handel

Door de voortdurende stroming van het water vanuit de voormalige Zuiderzee naar de rivier de Purmer Ee (deze rivier stond in rechtstreekse verbinding met de achterliggende meren zoals Purmer , Beemster , Schermer tot aan Alkmaar) konden grote zeeschepen Monnickendam aandoen.

Het gevolg was dat Monnickendam een bloeiende handel met de Oostzeelanden onderhield. Ook hiervan zijn nog kenmerken aanwezig. Na het afsluiten van de Purmer Ee met de Nieuwendam kwam Monnickendam in verval. Wel kwam er via een nieuw gegraven trekvaart handel met Amsterdam. In Waterland kwam toen onder andere een uitgesproken stadsgerichte veeteelt op gang.

Gemeente Waterland

Tot 1940 werden delen van de stad gerenoveerd en vond er verdere nieuwbouw in de oude binnenstad plaats. Na 1959 werd de stad naar het zuiden uitgebreid. Monnickendam is uitgebreid met de volgende wijken Oranjewijk, Markgouw, Ringshemmen, Ooster Ee, Binnengouw en Buitengouw (in volgorde van bouw). Monnickendam heeft ongeveer 10.000 inwoners. De gemeente Monnickendam is in 1991 opgegaan in de gemeente Waterland, waarin ook andere pareltjes als Marken en Broek in Waterland zijn opgenomen. Het gemeentehuis, ontworpen door Alberts en Van Huut, staat aan de Pierebaan in het nieuwe hart van Monnickendam.

Musea en monumenten

Naast de eerder genoemde Grote- of Sint Nicolaaskerk staan er in Monnickendam een groot aantal monumenten. Eén van deze monumenten is de Speeltoren aan het Noordeinde in Monnickendam. In de Speeltoren is een museum gevesitigd.