Ewerdt Hilgemann bouwt in PAN - artikel in Parool

In het Parool van 3 november 2025 verscheen het volgende artikel van de hand van EDO DIJKSTERHUIS:

'Het oogt als vernietiging maar is juist scheppend'

Ewerdt Hilgemann: 'De luchtsmid van Amsterdam'

Ewerdt Hilgemann beeldhouwt met staal en lucht. Tijdens PAN maakt hij live op de beursvloer twee Implosion Sculptures: kubussen die transformeren door er lucht aan te onttrekken. 'Het blijft een optreden en dat kan altijd onverwacht misgaan.'

'De kubus is een beetje een machovorm, die soms dreigt iets te oppermachtig te worden. Daar moet je iets tegen doen. Je moet hem veranderen."

Wat Ewerdt Hilgemann hiermee bedoelt, is woensdag te zien in de PAN-stand van Coppejans Gallery. Daar zal de kunstenaar live twee Implosion Sculptures maken. Roestvrijstalen kubussen worden aangesloten op een pomp die langzaam de lucht eruit zuigt. In een tijdspanne van twintig tot dertig minuten verschrompelen de geometrische vormen en verandert de weerspiegeling in de glanzende huid, die steeds meer deuken vertoont. Het regelmatig zuchten van de pomp wordt af en toe doorbroken door een doffe knal als de druk op het oppervlak zich herverdeelt. "Ze noemen me de luchtsmid van Amsterdam," zegt Hilgemann. "De lucht is mijn hamer."

Hoe de vormen zich gedurende dat onzichtbare gehamer ontwikkelen, is nooit precies te voorspellen. "Je zou weddenschappen kunnen afsluiten op welke wand het eerste indeukt - die is bepalend voor de rest van het proces," grapt Hilgemann. "Ik manipuleer niet door plaatstaal van verschillende diktes binnen één kubus te gebruiken. Het maakt nogal verschil of je platen van 2 of 1,5 millimeter gebruikt. Het dunnere materiaal reageert bijna als papier en het resultaat is barokker. De sculpturen krijgen persoonlijkheid en lijken te buigen of te dansen."

Boormachines en kettingzagen

Hilgemann heeft inmiddels tientallen Implosion Sculptures gemaakt en het proces steeds verder geperfectioneerd. Op een gegeven moment voorzag hij zijn meer langwerpige blokken van interne schotten, waardoor kamers ontstonden die bij onttrekking van de lucht sierlijke knikjes maken. Een goed voorbeeld daarvan is te vinden op het voorplein van het Hervormd Lyceum, aan de Brahmsstraat in Zuid. "Het was een opdracht van het schoolbestuur en ik heb het werk ter plekke gemaakt," herinnert Hilgemann zich. "Ik heb die dag als gastdocent ook nog wiskundeles gegeven."

Vertellen doet de inmiddels 87-jarige kunstenaar graag en goed. Onder andere over de Duitse Zerobeweging waar hij - geboren in het Ruhrgebied - uit voortkomt. "Wij waren anti-kwast. Wij wilden kunst maken met boormachines en kettingzagen. We wilden dingen pletten en uit het raam gooien. Een andere energie in de kunst stoppen en die ook laten zien."

Als beginnend kunstenaar werd Hilgemann bekend met wandreliëfs van staafjes die het licht vangen en schaduwen werpen. Hij werd opgemerkt door de kunstcommissie van de Bijlmermeer in aanbouw. Dat resulteerde in Space Structure #10, een bos van tien rode, 6 meter hoge staven die nog altijd uit de vijver steken in wat nu het Nelson Mandelapark heet.

Steeds langere joints

Twee jaar later verhuisde hij naar Nederland, maar niet naar Amsterdam. "Ik zag hier de joints iedere avond langer worden en kunstenaars dronken in het café het ene biertje na het andere om op het einde van de avond met elkaar op de vuist te gaan. Via mijn galeriehouder, Riekje Swart, had ik Ad Dekkers en Marinus Boezem leren kennen. Die woonden en werkten in Gorcum, een rustig stadje in Zuid-Holland. Daar kon ik zonder afleiding doorwerken tot drie uur 's nachts. En dat is wat ik wilde."

Samen met zijn kunstenaarsvrienden en zijn echtgenote, de latere galeriehouder Antoinette de Stigter, zette Hilgemann Gorcum op de kunstkaart door Symposion 1974 te organiseren. Gerenommeerde beeldhouwers uit heel Europa maakten ter plekke werk. NRC Handelsblad riep de tentoonstelling uit tot 'happening van het jaar'. En zelfs het internationale publiek vond z'n weg naar het vestingstadje aan de Linge. "Ik had er kunnen blijven maar dan was ik een provinciekoning geworden," constateert Hilgemann. "Dus zijn we na een paar jaar toch naar Amsterdam verhuisd."

Met die verhuizing veranderde ook Hilgemanns kunst. Hij verruilde zijn precieze, mathematisch ogende rasterwerken voor het grote gebaar. Hij liet een marmeren bol exploderen. En hij laste zijn eerste metalen kubus in elkaar om die van het dak van de Victoriafabriek in Dordrecht te gooien.

Maar het belangrijkste sleutelmoment in zijn artistieke ontwikkeling vond plaats in de marmergroeve van Carrara. Op de plek waar Michelangelo persoonlijk het materiaal selecteerde voor zijn wereldberoemde David en Bacchus, zat Hilgemann wekenlang te zagen en polijsten op een perfecte kubus van 1,5 bij 1,5 meter. "En toen die klaar was heb ik hem naar de top van de heuvel gesleept en naar beneden geduwd," vertelt hij. "De hoeken braken eraf en hij zat vol krassen. Alsof hij door het rollen opnieuw was gebeeldhouwd."

Destructieve scheppingskracht

Na die opmerkelijke actie, in aanwezigheid van publiek, stond Hilgemann bekend als 'de poëet van de destructie', een bijnaam die hem veel minder bevalt dan 'luchtsmid van Amsterdam'. "Het oogt misschien als vernietiging maar het is juist een scheppende kracht," vindt hij. "Door iets met die kubus te doen, wordt hij iets anders, iets beters."

Hoe anders, dat is altijd de vraag. En ook of het überhaupt lukt. Want de metalen kubussen die Hilgemann voor zijn Implosion Sculptures gebruikt, moeten perfect gelast zijn, anders scheuren ze. "Vroeger deed ik het zelf maar tegenwoordig heb ik twee broers in Hardinxveld-Giessendam die heel secuur werken. Toch houd ik iedere keer mijn hart vast. Het blijft een optreden en dat kan altijd op onverwachte manier misgaan. Maar dat is ook de spanning waar ik van hou."

Twin Cubes Implosion: 5 november 16:00-17:30 uur in de PAN-stand van Coppejans Gallery. PAN is tot en met 9 november in de RAI